Public Art. Amsterdam

Wanneer je met je rug naar Hildo staat, heb je uitzicht op het Gustav Mahlerplein. Een plein in het algemeen is een goede metafoor voor een samenleving in het klein. Het is publieke ruimte bij uitstek, het is een platform voor sociaal contact en de verschillende autoriteiten met zeggenschap over de inrichting ervan zijn zichtbaar. De analyse van een plein en wat het doet met zijn omgeving geeft ons meer inzicht in het functioneren van de openbare ruimte. Het Gustav Mahlerplein ligt midden in de Zuidas. Mede door zijn centrale ligging diende het in het verleden meerdere malen als podium voor de kunsten en kent het een rijke geschiedenis aan kunst in de publieke ruimte. Het plein is mee veranderd met de omgeving en heeft al meerdere malen een transformatie ondergaan. Een klein overzicht die de kunst die daarbij haar intrede deed:

Fortuna
In maart 2015 strandde er een jacht op het plein, naar ontwerp van de kunstenaar Leonard van Munster. Hij maakte dit ontwerp al in 2012 als ‘artist in residence’ op de Zuidas (een initiatief van het Virtueel Museum Zuidas). Omdat hij moeilijk sponsors voor het kunstwerk kon vinden – de omliggende bedrijven waren niet bereid mee te helpen – kon het werk pas drie jaar later worden gerealiseerd. Het schip draagt de naam Fortuna, naar de godin van het toeval, van het geluk en het ongeluk. Dit werk is een voorbeeld van de maatschappijkritiek waar het plein als openbare ruimte zich van oudsher voor leent. Een gestrand schip in het financiële centrum van Nederland, van Munster zag het als typerend voor onze maatschappij tijdens een crisis. Een schip roept namelijk meerdere associaties op: het jacht kan symbool staan voor de rijkdom
(en de neergang ervan) van de elite, maar kan ook een middel zijn om deze kapitalistische wereld te ontvluchten, een baken van hoop.
In mei 2015 moest Fortuna het veld ruimen wegens de start van de verbouwing van het Gustav Mahlerplein. Voorafgaand aan de bouwwerkzaamheden voor de Zuidasdok (de ondertunneling van de A10) werd een ondergrondse fietsenstalling gebouwd. Het plein werd opnieuw ingericht, waarbij de witte bankjes moesten plaatsmaken voor afgebakend groen.

Palace Ruin
In juli 2016, nadat de verbouwing was voltooid, kon het Gustav Mahlerplein opnieuw in gebruik worden genomen. Een maand later al deed een volgend kunstwerk zijn intrede. Deze keer was het de beurt aan James Beckett. Met zijn installatie Palace Ruin herbouwde hij een klein deel van het Paleis voor Volksvlijt, een iconisch Amsterdams gebouw uit de jaren 1860 dat in 1929 door een grote brand werd verwoest. Palace Ruin laat een stuk van het gebouw zien zoals het er een dag ná de brand bijstond.
Beckett probeert in zijn werk vaak het verleden en heden met elkaar te verbinden. Zo heeft het ontwerp van het Paleis voor Volksvlijt aan de basis gestaan van veel modernistische gebouwen, waarvan kenmerkende elementen als glas, hoogbouw en geometrie tegenwoordig ook op de Zuidas zichtbaar zijn. Het werk diende twee maanden lang als podium voor experimentele muziekvoorstellingen en presentaties. Het Gustav Mahlerplein ligt te midden van de ‘paleizen’ waar de heersers van de huidige neoliberale wereldorde hun strategie uitstippelen. Palace Ruin biedt daarmee letterlijk een podium voor kunst en cultuur in het bedrijfsleven.

Ode to Mingus, Menhir Tower and Spire
De drie beelden die tegenwoordig op het Gustav Mahlerplein staan waren in eerste instantie niet in het nieuwe ontwerp van het plein opgenomen. Ze zijn geplaatst in het kader van ARTZUID, de sculptuurbiënnale die plaatsvindt in de openbare ruimte van Amsterdam-Zuid. De beelden zijn gemaakt door kunstenaar Hans Van de Bovenkamp. De sculpturen zijn niet specifiek voor het plein ontworpen (ze zijn al in respectievelijk 2006, 2008 en 2010 geproduceerd) maar zijn hier geplaatst omdat hun abstracte vormgeving en barokke elegantie een mooi contrast vormt met de strakke architectuur op de Zuidas. In tegenstelling tot de voorgaande kunstwerken zijn deze werken niet tot stand gekomen in relatie tot hun omgeving, maar er komt wel een relatie tot stand zoals vaker gebeurt in de publieke ruimte – of dat nou de bedoeling is of niet.

Drie kunstenaars laten verschillende geluiden horen op het plein en tonen indirect ook de verschillende machtsstructuren die aan het werk zijn in de openbare ruimte. Die macht ligt niet alleen in de handen van de overheid, ook burgers spelen een actieve rol in het creëren van de openbare ruimte, door deze te gebruiken zoals zij dat willen. De kunstwerken op het Gustav Mahlerplein zijn voer voor discussie, zowel in de publieke sfeer als in hun directe fysieke omgeving. Zo manifesteren ze mede het sociale gedrag óp het plein.