Pay Attention Please!
Pay Attention Please! was een tentoonstelling over de openbare ruimte van Amsterdam. Ruimte die bewoners delen met bezoekers. Ruimte die omstreden is, vol tegenstellingen, nooit af, maar die meer nog dan de highlights, meer dan de grachten, de musea, de coffeeshops en de Wallen, de essentie is van Amsterdam. Een ruimte die permanent verandert, waar belangen botsen en mensen zich een plek toe-eigenen. Een ruimte vol idealen en ideeën, ontwerpen en obstakels, doelen en decepties. Het is een ruimte in beweging. Het onderwerp van Pay Attention Please! was vluchtig. Maar de tentoonstelling maakte die ruimte zichtbaar aan de hand van kunstwerken die de afgelopen decennia in dat publieke domein zijn geplaatst. Kunstwerken die heel concreet zichtbaar maken wat voor stad Amsterdam wilde en wil zijn. Kunstwerken die de idealen uitdragen die we vergeten zijn, de belangen vertegenwoordigen waar we niet meer in geloven, maar die ook de hoop op een andere wereld tonen en het verzet tegen een wereldbeeld dat alles vast wil leggen. Kunstwerken hebben nooit een simpele en eenduidige boodschap en dat geldt ook voor de talloze kunstwerken in de openbare ruimte van Amsterdam. Ze tonen de complexiteit van de stad, de lagen van ervaring en beleving die zich er in de loop van de tijd hebben opgestapeld. Deze kunstwerken laten zien hoe de stad over zichzelf denkt en droomt.
Pay Attention Please! wilde de bezoeker met nieuwe ogen laten kijken naar de stedelijke omgeving en lokt u naar de randen van de stad, naar de wijken die niet voortdurend in het middelpunt van de aandacht staan. Want daar is de verandering van de stad het best zichtbaar. Daar zijn de verschillen het grootst. Daar ook bevinden zich de onzichtbare stukken stad, die niet ontdekt zijn, waar het leven al dertig jaar onveranderd zijn gang gaat. Of plekken die juist onzichtbaar zijn geworden, opgeslokt door de hongerige woningmarkt die even noodzakelijk als nietsontziend ingrijpt in wat geduldig gegroeid is en bestaande leefpatronen en straatritmes vervangt door andere. Een proces waar ook de kunst vaak ongewild een rol in speelt.
Pay Attention Please! was het resultaat van een unieke samenwerking tussen elf kunstinstellingen in Amsterdam. Daarbij ging het om kunstinstellingen die voor het grootste deel zelden of nooit kunstwerken in het publiek domein plaatsen, maar die deze zomer met nieuwe, tijdelijke werken willen laten zien dat zij meer voor hun omgeving willen en kunnen betekenen dan de bezoekersaantallen waar het overheidsbeleid op rekent. Rondom die elf brandpunten van culturele activiteit zijn voor Pay Attention Please! zeven kunstroutes ontwikkeld waarin aan de hand van bestaande kunstwerken zichtbaar wordt wat op die plek in het publiek domein speelt en heeft gespeeld. Die routes beperkten zich overigens niet tot monumenten en sculpturen: juist om te laten zien dat openbare ruimte meer is dan wat concreet aanwezig is, dat openbare ruimte ook gevormd wordt door dromen en denkbeelden, is bovendien aan zes schrijvers gevraagd de openbare ruimte van de zes stadsdelen te verbeelden.
Steden zetten zichzelf tegenwoordig graag op de kaart met grote evenementen en spectaculaire beelden die honderdduizenden bezoekers trekken. Beelden die als ongenode gasten, als megalomane bierfietsberijders, het publiek domein voor een tijdje domineren. Beelden die er doorgaans niet in slagen een blijvende betekenislaag aan de stad toe te voegen. Pay Attention Please! was niet een dergelijk evenement. De manifestatie kwam van onderop, kijkt naar wat er al zo lang was dat we het niet meer zien, gelooft in de kracht van de ingreep die echt deel uitmaakt van wat er leeft in de stad, richt zich op de ruimte die de bewoners met elkaar delen. Een ruimte die niet objectief te beschrijven valt en waarvoor dan ook geen routes te ontwikkelen zijn die aan alle aspecten recht doen of iedereen tevreden zullen stellen. De routes zijn samengesteld door jonge onderzoekers: het zijn hun keuzes en hun teksten die de bezoeker door de buurten leiden. De onderzoekers zijn zelf een bewust onderdeel van die openbare ruimte en aan hun hand wordt de bezoeker dat ook.
De website www.publicart.amsterdam vormt de onmisbare gids door de buitengebieden van de stad en langs de uitersten van experimentele tijdelijke kunstwerken en uitzonderlijke programmering. Pay Attention Please! bood geen volledig overzicht van de kunstwerken in de openbare ruimte van Amsterdam. En over de kunstwerken die wel in de routes zijn opgenomen valt vaak veel meer te vertellen dan deze website nu biedt. Maar Pay Attention Please! wil de eerste editie zijn van een tentoonstelling die elke twee jaar terugkeert om steeds andere kunstwerken tijdelijk toe te voegen aan het publieke domein, nieuwe betekenislagen mogelijk te maken en om bestaande kunstwerken opnieuw zichtbaarheid te geven om de rijkdom van de openbare ruimte van Amsterdam te ontsluiten en te vergroten.
Jeroen Boomgaard
LAPS-Gerrit Rietveld Academie
d.d. 21 juni 2018