Anton de Kom, Jikke van Loon, 2005
Anton de Komplein
Van een afstandje zie je het beeld van Anton de Kom al boven het plein uittorenen. Het werk is een ode aan de man die zich, ondanks dat hij werd tegengewerkt door de Nederlandse overheid, inzette voor gelijkwaardigheid en vrijheid van Suriname. Hij schreef het boek Wij slaven van Suriname in 1934. Het was de eerste keer dat het slavernijverleden werd beschreven vanuit het perspectief van de tot slaaf gemaakte Surinamers in plaats van de Nederlandse onderdrukker. Dit is slechts een van de vele dingen waarvoor hij wordt geëerd met dit beeld. Zo was hij ook actief in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, wat hem uiteindelijk zijn leven heeft gekost. Bij het beeld staat een opsomming van zijn heldendaden. Voor het begrijpen van dit beeld is zijn werk en zijn visie op geschiedschrijving bijzonder relevant.
‘Geen beter middel om het minderwaardigheidsgevoel bij een ras aan te kweken dan dit geschiedenisonderwijs waarbij uitsluitend de zonen van een ander volk worden genoemd en geprezen’, schreef De Kom. Geheel in lijn met deze gedachte nam een groep bewoners van Zuidoost het initiatief om De Kom te eren met een standbeeld. Er werd een prijsvraag uitgeschreven waarbij het ontwerp van kunstenaar Jikke van Loon als winnaar uit de bus kwam.
Tijdens de onthulling ontstond er veel ophef. Enkele elementen van het beeld werden anders geïnterpreteerd dan Van Loon had bedoeld. Zij heeft Anton de Kom naakt afgebeeld om zo zijn innerlijke kracht, sterkte en kwetsbaarheid weer te geven. De tegenstanders van het beeld vinden deze naaktheid juist kwetsend, omdat het hen doet denken aan het slavernijverleden. Anton de Kom ging altijd keurig gekleed in pak, het beeld sluit niet aan bij zijn uiterlijke verschijning. ‘Zou een Nederlandse vrijheidsstrijder ook naakt afgebeeld worden?’, vroegen de tegenstanders zich af. Ook vonden ze dat de rechterhand er ‘afgehakt uitziet’ en doet denken aan de lijfstraffen van slaven. Er was ook veel kritiek op de huidskleur en achtergrond van de kunstenaar. Waarom mag een witte Nederlandse vrouw die geen binding heeft met Suriname een beeld maken voor een Surinaamse held? Dat Van Loon voor dit kunstwerk onderzoek had gedaan in Suriname was voor hen niet voldoende.
Bij de opening van het beeld in 2006 wikkelden de tegenstanders het beeld in een Surinaamse vlag. Alleen de stomp van zijn rechterarm stak er hulpeloos uit. Een jaar na de opening toonden de activisten zich nog een keer en werd het beeld beklad met rode verf. Het monument laat zien dat het niet alleen belangrijk is welke historische figuren worden geëerd, maar ook door wie en op welke manier. Het beeld en de commotie eromheen sluit daarmee naadloos aan bij het activisme en de vrijheidsstrijd van Anton de Kom.
Beeldje van Martin Luther King
In april heeft kunstenares Airco Caravan een beeldje van Martin Luther King geplaatst bij het beeld van Anton de Kom. Zij heeft 50 van deze beeldjes laten maken en plaatst ze bij verschillende beelden, gebouwen en mensen die iets te maken hebben met de strijd tegen racisme en slavernij. Het is dit jaar namelijk 50 jaar geleden dat Martin Luther King werd vermoord. Er staan meerdere van deze beeldjes in Amsterdam, zie bijvoorbeeld het werk MLK50 in de kunstroute Oost.
Terwijl kunst in de openbare ruimte vaak gekenmerkt wordt door stroperige, bureaucratische procedures heeft Airco Caravan een manier gevonden om deze te omzeilen en in te grijpen in de openbare ruimte. Helaas zijn meerdere beeldjes al vernield of verdwenen maar hier bij Anton De Kom staat hij er nog trots bij. Alsof het altijd al zo geweest is.
