Kunstroute De Baarsjes, 2020
Door Sietske Roorda
Vroeger stond De Baarsjes bekend als een buurt met veel criminaliteit. In 2007 nog werd het door de Gemeente Amsterdam aangemerkt als probleemwijk, maar inmiddels is het tij gekeerd. Of zoals voormalig bewoner en oud-burgemeester Eberhard van der Laan ooit in een artikel in Het Parool zei over De Baarsjes: “In 1990 werden er in een half jaar tijd nog zo’n acht moorden gepleegd. Nu doen mensen bijna een moord om hier te wonen.”
Dat de buurt zo geliefd is, kan te danken zijn aan de architectuur uit de eerste helft van de twintigste eeuw. De buurt werd ontwikkeld als onderdeel van het stedenbouwkundig Plan West van architecten Jan Gratema en Gerrit Versteeg. Dit plan werd in 1922 gelanceerd na de annexatie van de vroegere gemeente Sloten en besloeg het gebied dat we nu grotendeels beschouwen als De Baarsjes. De architecten werkten hun plan uit in navolging van architect H.P. Berlages Plan Zuid (1917-1925). Ze hadden maar liefst 6.000 arbeiderswoningen in het plan opgenomen waar het Mercatorplein, ontworpen door Berlage, het kloppende hart van vormt.
Plan West is bij uitstek een voorbeeld van een uitbreidingsplan dat voortvloeide uit de invoering van een aantal sociale wetten, waaronder de Woningwet van 1901 die de levensomstandigheden van de gewone mens moest verbeteren. De maatregelen die hieruit volgden zorgden voor krotopruiming in de binnensteden en bepaalden dat nieuwe stadswijken voortaan gepland moesten worden in uitbreidingsplannen.
Hierdoor behoort de Nederlandse volkshuisvesting van de twintigste eeuw tot de beste van Europa. De nieuwe woningbouw was van goede kwaliteit en betaalbaar, vaak gebouwd in de bekende Amsterdamse Schoolstijl, waarvan in De Baarsjes mooie voorbeelden te vinden zijn. Door de Woningwet en de Amsterdamse School veranderde het straatbeeld van Amsterdam immens. Grauwe grijze rijtjeshuizen maakten plaats voor monumentale appartementencomplexen in opvallende kleuren baksteen met groene plantsoenen. De nieuwe woningen stonden bekend als arbeiderspaleizen.
In deze kunstroute zul je langs veel van deze imposante arbeiderspaleizen komen. De route begint bij een parel van de Amsterdamse School, Het Sieraad. Vervolgens zal hij via de Admiralenbuurt naar het Mercatorplein leiden, om te eindigen bij de Jan van Galenstraat. In een kunstroute door een buurt die bekend staat om de Amsterdamse School komt natuurlijk het werk van stadsbeeldhouwer Hildo Krop (1884-1970) voor. Maar ook voor hedendaagse kunstenaars vormt deze bouwstijl een grote bron van inspiratie. In tegenstelling tot Krop, die zich voor zijn beelden liet inspireren door de straatnamen van de zee-admiralen in de buurt, vestigen hedendaagse kunstenaars eerder hun aandacht op de multiculturele samenstelling van de buurt.